A letter from a free man (English below)
De zes-en-een-halve meter hoge zuil die Matea Bakula voor het trappenhuis van Het
Utrechts Archief maakte, is niet van steen of marmer zoals je op het eerste gezicht zou
verwachten, maar van papier. Het materiaal dat zo overvloedig aanwezig is in Het Utrechts
Archief om het collectieve geheugen van de stad te verzamelen, te bewaren en te
behouden. Met stukken uit deze schatkamer kun je terugreizen in de tijd. Naar de
verwoestende storm van 1674 waarin het middenschip van de Domkerk instortte, naar het
18 de eeuwse leven van Belle van Zuylen en naar de eerste bioscoopvoorstelling in 1896.
Deze tijdslagen zie je ook duidelijk terug in de zuil A letter from a free man.
Het is alsof dit beeld met een reusachtige boor uit de aarde naar boven is gehaald. Met
kleurrijke steenlagen waarin het tijdsverloop zichtbaar verankerd ligt. Met de kleuren van
kostbare blauwe en groene gesteenten als turkoois, lapis lazuli en smaragd.
Door het gebruik van verschillende soorten papier en kleurstoffen ontstaat er een
dynamisch beeld met een grote variëteit in kleuren en vormen waardoor je in eerste
instantie aan andere materialen denkt dan papier en pigment.
Juist die transformatie is wat Bakula steeds weer opzoekt. Dat dit proces diep in Bakula’s
eigen leven en in haar beeldende werk besloten ligt, blijkt ook uit haar urgentie om zoveel
mogelijk met hergebruik van materiaal te werken of zoals ze het zelf noemt
‘materiaalreïncarnatie’. Zo krijgen oud drukwerk van Groen Links en papieren vondsten op
straat een tweede leven als kunstwerk.
Die transformatie geldt niet alleen bij het realiseren van het werk, maar werkt langer door.
Sommige gebruikte kleurstoffen zijn namelijk niet lichtecht en zullen in de loop der jaren
steeds verder vervagen. Door deze subtiele doch continue veranderingen blijft het element
tijd nadrukkelijk aanwezig. Hiermee verbindt het beeld zich met Het Utrechts Archief waarin
geschiedenis en tijd eveneens leidende begrippen zijn.
Er ligt ook een persoonlijke geschiedenis besloten in dit kunstwerk. De titel A letter from a
free man verwijst namelijk naar de brief die opa Franjo schreef naar Matea Bakula en haar
zus. Zij waren al gevlucht naar Nederland terwijl hun opa nog in het bezette Sarajevo was.
De naam Franjo is de Balkan variant van Frank of Frans en komt in de betekenis van ‘vrij’
terug in de titel. Nog steeds voelt Bakula de liefde van haar opa door de brief heen. Hij is in
die oorlog overleden waardoor die brief nog waardevoller werd. Dat is de kracht van een
brief, het belang van een stuk papier. Die titel past daarmee naadloos bij het kunstwerk en
bij Het Utrechts Archief.
In tegenstelling tot het papieren archief dat in donkerte voor de eeuwigheid bewaard wordt,
staat de zuil onder een rond dakraam waarmee het toegeeft aan de wetten van verandering
en vergankelijkheid. Hierdoor vormt de huidige staat een soort van tussenmoment in een
proces van continue transformatie. Aan de andere kant tart dit beeld juist deze wetten; het
staat zoals haar Griekse en Romeinse voorgangers namelijk ook voor kracht en
standvastigheid en vormt een symbolische brug tussen hemel en aarde. Daarom ook is de
plek van het beeld perfect gekozen. Met de voeten op de eveneens cirkelvormige tegelvloer
en het hoofd in de wolken. Wij kunnen diezelfde weg afleggen door de wenteltrap op te
lopen om de zes-en-een-halve meter hoge zuil van zeer nabij te bekijken. Boven aangekomen,
wekt de onafgewerkte top de illusie dat de zuil ooit nog verder naar de hemel reikte, nog grootser
was.
Dit beeld vormt zo’n vanzelfsprekende eenheid met haar omgeving dat het lijkt alsof het er
altijd al gestaan heeft. Als een overblijfsel uit vervlogen tijden. Misschien wel een zuil uit het
verwoeste middenschip van de Domkerk.
Gewoonlijk hebben zuilen een ondersteunende bouwkundige functie zoals in het Parthenon
in Athene. We kennen echter ook de speciale zuilen die een grote overwinning of een
bijzondere historische figuur eren. Bekende voorbeelden zijn de Zuil van Trajanus in Rome
en Nelson’s Column in Londen.
Deze zuil van Matea Bakula staat in die laatste traditie en eert op poëtische wijze het
collectieve geheugen van de stad Utrecht in haar kracht en kwetsbaarheid.
Geschreven door Trudi van Zadelhoff
.
A letter from a free man
The six and a half meter tall column Matea Bakula made for the the Utrecht Archives is not made of
stone or marble as one might expect but of paper. The one material the Utrecht Archives is so
full of. Chronicling and preserving the collective memory of the city. With documents from this
treasury you can travel back in time. Back to the destructive storm of 1674 that made the nave
of the Domkerk collapse, to the 18th century life of Belle van Zuylen or to the first cinema show
of 1896.
These layers in time are clearly visible in the column -A letter from a free man.
It is as if this sculpture was brought up from the earth with a gigantic drill. With colourful rock
strata that visibly capture the passing of time. In shades of precious blue and green stones such
as turquoise, lapis lazuli and emerald.
The use of different types of paper and colourants result in a forceful sculpture greatly varying in
colour and shape. Which in first instance reminds you of different materials than paper and
pigments.
Which is exactly the transformation Bakula keeps striving for. The fact that this process is at the
core of both Bakulas personal life and her artwork shows through her tendency to use as much
recycled material as possible. Or as she likes to call it ‘material reincarnation’. Through this
process old Groen Links pamphlets and street found paper finds get a second life as a piece of
art.
This transformation does not limit itself to the making of the work, some of the pigments used in
the work are not lightfast and will fade overtime. These subtle but continuous changes solidly
incorporate the element of time. A feat which firmly links the work to the Utrecht Archives in
which history and time are omnipresent.
There also lies a personal history in this work of art. The title -A letter from a free man is a
reference to the letter grandpa Franjo wrote to Matea Bakula and her sister. The sisters had
already fled to the Netherlands while their grandpa was still in occupied Sarajevo. The name
Franjo is the Balkan version of Frank or Frans and is referenced in the word ‘free’ in the title of
the work. Up untill this day Bakula feels her grandpas love through the letter. Grandpa Franjo
died in the war which made the letter even more valuable. This is the quality of a letter, the
significance of a piece of paper. This history makes the title of the work seamlessly suit both the
artwork and the Utrecht Archives.
In contrast to the paper archive which is kept in eternal darkness, the column is situated right
underneath a round skylight, surrendering to the laws of change and impermanence. This
qualifies the current state of the work as a phase in a process of continuous transformation. At
the same time this artwork defies all these laws; like its Greek and Roman predecessors it
resembles force and fortitude, and forms a symbolic bridge between heaven and earth. Thus
the artwork is perfectly situated. With its feet on the equally round tile floor and its head in the
clouds. We humans can travel this same path by climbing the spiral staircase to behold the six
and a half meter high column from head to toe. When the head is reached its unfinished top
implies a column larger still.
This sculpture connects with its surroundings in such a natural and effortless way that it feels
like it’s been there forever. A relic of times past. Maybe even a column from the destructed nave
of the Domkerk.
Usually columns have a supportive architectural function like in the Parthenon in Athens. But we
also know those special columns that honour victories or historic figures. Well known examples
of those are the column of Trajanus in Rome or Nelsons Column in London.
This column by the hands of Matea Bakula fits in this last tradition and poetically honours the
collective memory of the city Utrecht in all her force and vulnerability.
Written by Trudi van Zadelhoff
Translation by Meria Fictoor